Τι είναι η ανοσολογία αναπαραγωγής;

Γιατί δεν γονιμοποιήθηκαν τα ωάρια μου;

Όσο και αν ακούγεται θλιβερό υπάρχει ένα ποσοστό της τάξεως του 5% να μη γονιμοποιηθεί κανένα ωάριο μετά την ωοληψία ή ενδέχεται ακόμα και το ποσοστό της γονιμοποίησης να είναι χαμηλό ακόμα και μετά την εφαρμογή της μικρογονιμοποίησης (ICSI).

Κατά την κλασική γονιμοποίηση, η χαμηλή ή η αποτυχημένη γονιμοποίηση μπορεί να οφείλεται στο σπέρμα το οποίο δυσκολεύεται να διαπεράσει τα στρώματα κυττάρων που περιβάλλουν τα ωάρια λόγω έλλειψης κάποιων απαραίτητων για το σκοπό αυτό ενζύμων στο ακρόσωμα του σπερματοζωαρίου. Ακόμα μπορεί να υπάρχει πρόβλημα με τη διαπερατότητα της διαφανούς ζώνης του ωαρίου από το σπερματοζωάριο. Αυτό μπορεί να οφείλεται είτε στο σπέρμα που δεν μπορεί να περάσει τη φυσιολογική ζώνη του ωαρίου, είτε στο ωάριο που παράγει μια μη φυσιολογική ζώνη και δυσκολεύει τη διαπερατότητά της από το σπερματοζωάριο. Επίσης υπάρχει το ενδεχόμενο το σπερματοζωάριο να μην μπορεί να «αποσυμπυκνωθεί» όταν είναι μέσα στο ωάριο προκειμένου να «απελευθερωθεί» το γενετικό υλικό του. Τόσο το ωάριο όσο και το σπέρμα συμμετέχουν σε αυτή τη διαδικασία. Τέλος, είτε το ωάριο είτε το σπερματοζωάριο μπορεί να μην δημιουργήσουν τον προπυρήνα τους μέσα στο κυτταρόπλασμα του ωαρίου. Όλες οι προαναφερθείσες αιτίες δυστυχώς δεν μπορούν να προβλεφθούν έγκαιρα, οπότε μόνο αν εφαρμοστεί η κλασική γονιμοποίηση θα αποκαλυφθεί ενδεχομένως το πρόβλημα.

Αποτυχημένη γονιμοποίηση με ICSI συμβαίνει σπάνια αλλά μπορεί να συμβεί. Πιο συχνά όμως απαντάται η χαμηλή γονιμοποίηση σε προβληματικούς κύκλους ασθενών. Επειδή το ICSI προσπερνά όλα τα προβλήματα που σχετίζονται με την είσοδο του σπερματοζωαρίου στο ωάριο, οποιαδήποτε αποτυχία γονιμοποίησής του εντοπίζεται σε προβλήματα που επηρεάζουν διαδικασίες που συμβαίνουν όταν το σπερματοζωάριο είναι μέσα στο ωάριο (όπως είναι η αποσυμπύκνωση της κεφαλής του σπερματοζωαρίου και η αδυναμία δημιουργίας προπυρήνα). Χαμηλό ποσοστό γονιμοποίησης με ICSI αναμένεται όταν χρησιμοποιείται σπέρμα από βιοψία όρχεως ή ανώριμες μορφές σπερματοζωαρίων (σπερματίδες).

Γιατί δεν καταψύχθηκαν έμβρυα ενώ είχα πολλά;

Αυτό μπορεί να συνέβη για διάφορους λόγους. Συνήθως το πλεόνασμα των εμβρύων δεν εγγυάται απαραίτητα ότι όλα τα έμβρυα που έχουν δημιουργηθεί είναι καλής ποιότητας και άρα κατάλληλα για κρυοσυντήρηση. Έμβρυα κακής ποιότητας συνήθως δεν επιβιώνουν καλά μετά την απόψυξη μειώνοντας ακόμη περισσότερο την πιθανότητα εμφύτευσής τους. Είναι ακόμη πιθανό ότι αν τα έμβρυα έχουν διατηρηθεί σε καλλιέργεια μέχρι το στάδιο της βλαστοκύστης τα μισά από αυτά ή και λιγότερα θα καταφέρουν να φτάσουν αυτό το επιθυμητό στάδιο ανάπτυξης και άρα δεν κρίνονται βιώσιμα και κατάλληλα για κατάψυξη. Για να μπορούν να κρυοσυντηρηθούν τα έμβρυα θα πρέπει τόσο να έχουν το σωστό αριθμό κυττάρων την αντίστοιχη ημέρα όσο και η ποιότητά τους να είναι καλή (βαθμός ποιότητας Ι και ΙΙ).

Γιατί μου πρότειναν καλλιέργεια βλαστοκύστης;

Η καλλιέργεια βλαστοκύστης ενδείκνυται για συγκεκριμένες ομάδες ζευγαριών. Αρχικά προϋπόθεση για την καλλιέργεια είναι να υπάρχει ένας επαρκής αριθμός εμβρύων προκειμένου να καταλήξουμε με κάποια βεβαιότητα σε βλαστοκύστες την 5η ή 6η ημέρα. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα δεδομένα της βιβλιογραφίας θα πρέπει να υπάρχουν 5 έμβρυα καλής ποιότητας την 3η ημέρα της καλλιέργειας. Φυσικά αξίζει να γίνει καλλιέργεια για ασθενείς με προηγούμενες αποτυχημένες προσπάθειες εξωσωματικής προκειμένου να επιβεβαιώσουμε αν τα έμβρυά τους συνεχίζουν να διαιρούνται ή διακόπτουν τις διαιρέσεις τους σε κάποιο στάδιο, ένα ενδεχόμενο που θα εξηγούσε τις προηγούμενες αποτυχίες τους. Ωστόσο, αν ισχύει κάτι τέτοιο τότε υπάρχει ο κίνδυνος να μην υπάρχουν κατάλληλες βλαστοκύστες για εμβρυομεταφορά. Επίσης, αν θέλουμε να μειώσουμε τα ποσοστά πολύδυμων κυήσεων με το να μεταφέρουμε ένα έμβρυο τότε η καλλιέργεια βλαστοκύστης θα μας υποδείξει το καλύτερο έμβρυο για αυτό το σκοπό.

Είμαι 50 ετών – μπορώ να κάνω εξωσωματική;

Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία μέχρι την ηλικία των 50 ετών μπορούν να υποβληθούν σε εξωσωματική οι γυναίκες που επιθυμούν να αποκτήσουν παιδί.

Είναι το ICSI ασφαλές;

Γενικά υπάρχει κάποια επιφύλαξη σχετικά με την ασφάλεια της τεχνικής του ICSI. Αυτό συμβαίνει κυρίως λόγω της πιθανότητας έγχυσης ενός μη φυσιολογικού σπερματοζωαρίου, εφόσον το ICSI προσπερνά τα φυσιολογικά στάδια ωρίμανσης και διαλογής του σπέρματος. Είναι επίσης πιθανό το ICSI να οδηγήσει στη γονιμοποίηση ενός μη φυσιολογικού ωαρίου (κατά τη φυσιολογική διαδικασία ή κατά την κλασική εξωσωματική υπάρχει μια διαδικασία φυσικής επιλογής και είναι λιγότερο πιθανό να γονιμοποιηθεί ένα μη φυσιολογικό ωάριο).

Έχουν ήδη γεννηθεί πολλά παιδιά με τη μέθοδο του ICSI και τα μέχρι στιγμής δεδομένα είναι ικανοποιητικά σε ότι αφορά τη βραχυπρόθεσμη υγεία των παιδιών αλλά ακόμα εκκρεμούν στοιχεία για τη μακροπρόθεσμη υγεία τους. Παρόλα αυτά έχει προταθεί ότι το ποσοστό σοβαρών συγγενών ανωμαλιών ενδέχεται να είναι σχεδόν διπλάσιο από τον υπόλοιπο πληθυσμό (7.4% vs.3.8%). Υπάρχει επίσης μια μικρή αύξηση των χρωμοσωμικών ανωμαλιών όπως είναι το σύνδρομο Turner’s και Klinefelter’s (1.2% vs. 0.5% στο γενικό πληθυσμό). Αυτό δεν έχει να κάνει τόσο με την τεχνική του ICSI όσο με το ότι οι γενετικές διαταραχές που προφανώς έχουν οδηγήσει στο πρόβλημα με το σπέρμα του πατέρα ίσως να μεταβιβάζονται στους απογόνους.

Έχω ακούσει ότι οι γυναίκες μπορούν να καταψύξουν τα ωάρια τους για μελλοντική χρήση. Τι χρειάζεται να κάνω για αυτό;

Η κατάψυξη ωαρίων είναι μια σχετικά νέα τεχνική και προσφέρεται κυρίως σε γυναίκες που πρόκειται να υποστούν θεραπεία για καρκίνο που ενδέχεται να καταστρέψει τη γονιμότητά τους καθώς και σε γυναίκες που επιθυμούν να καθυστερήσουν τη μητρότητα διατηρώντας τα ωάρια τους στην ηλικία που είναι όταν τα καταψύχουν. Ωστόσο καμία τεχνική της εξωσωματικής δεν είναι 100% επιτυχής και αυτό πρέπει να λαμβάνεται υπ’ όψιν σας όταν σχεδιάζετε να καθυστερήσετε τη μητρότητα.

Μπορώ να διαλέξω το φύλλο του παιδιού μου;

Η επιλογή του φύλου του παιδιού επιτρέπεται μόνο για ιατρικούς λόγους όπως στην περίπτωση κληρονομούμενων νοσημάτων που επηρεάζουν κυρίως το ένα φύλο.

Ποιά είναι η διαδικασία μεταφοράς σπέρματος, ωαρίων ή εμβρύων από το εξωτερικό;

Για περιπτώσεις ζευγαριών εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα πρέπει η μονάδα από την οποία προέρχονται οι γαμέτες ή τα έμβρυα να έχει υιοθετήσει τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε ότι αφορά τις προδιαγραφές ποιότητας και ασφάλειας για τη δωρεά, την προμήθεια, τον έλεγχο, την επεξεργασία, τη συντήρηση, την αποθήκευση και τη διανομή ανθρώπινων ιστών και κυττάρων. Επίσης η ίδια μονάδα θα πρέπει να έχει την ειδική άδεια λειτουργίας ή να είναι πιστοποιημένη από τους αρμόδιους κρατικούς φορείς της συγκεκριμένης χώρας. Θα πρέπει ακόμα να υπάρχουν οι αντίστοιχες εξετάσεις ελέγχου των σχετικών νοσημάτων του ζεύγους καθώς και η συγκατάθεσή τους για τη μεταφορά του γενετικού τους υλικού.

Ποιές είναι οι αιτίες υπογονιμότητας;

Κατά προσέγγιση στο 30% των υπογόνιμων ζευγαριών η αιτία εντοπίζεται μόνο στη γυναίκα (π.χ. ενδομητρίωση, πολυκυστικές ωοθήκες, απόφραξη σαλπίγγων, προβλήματα ωορρηξίας), ένα 30% μόνο στον άντρα (π.χ. αζωοσπερμία, χαμηλή ποιότητα σπέρματος, στυτική δυσλειτουργία), ενώ 30% οφείλεται και στους δύο. Το υπόλοιπο 10% αντιστοιχεί σε ανεξήγητη υπογονιμότητα της οποίας η αιτία δεν έχει βρεθεί σύμφωνα με τις σύγχρονες διαγνωστικές μεθόδους.

Πόσα έμβρυα μπορούν να μεταφερθούν κατά την εμβρυομεταφορά μου;

Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, για γυναίκες μέχρι την ηλικία των 40 ετών επιτρέπεται η μεταφορά μέχρι και 3 εμβρύων, ενώ για γυναίκες άνω των 40 ετών μπορούν να μεταφερθούν μέχρι και 4 έμβρυα.

Πώς ξέρω ότι δεν έχουν γίνει λάθη ταυτοποίησης των γαμετών ή των εμβρύων μου στο εργαστήριο;

Δυστυχώς ο λάθος χειρισμός γαμετών και εμβρύων στο εργαστήριο είναι κάτι το οποίο δεν μπορεί να αποκλειστεί 100%. Ανεξάρτητα από τους αυστηρούς ελέγχους του προσωπικού και τις μεθόδους που υιοθετούν, το λάθος έγκειται πάντα στον ανθρώπινο παράγοντα. Στη μονάδα Genetyllis, εκτός του εξονυχιστικού ελέγχου των δειγμάτων από τους εμβρυολόγους, υπάρχει εγκατεστημένο σε πανελλήνια πρωτιά και το λεγόμενο ηλεκτρονικό σύστημα ελέγχου, το IVF WITNESS, κατά το οποίο τα δείγματα των ασθενών ταυτοποιούνται μοναδικά με ένα chip αποτρέποντας έτσι λάθος προσμίξεις και προσφέροντας την απόλυτη βεβαιότητα για την ακεραιότητα των γαμετών και εμβρύων των ασθενών.

Σε ποιόν απευθύνεται η δωρεά εμβρύων;

Οι περιπτώσεις στις οποίες εφαρμόζεται η δωρεά εμβρύων περιλαμβάνουν τα εξής:

• Όταν και οι δύο σύντροφοι είναι υπογόνιμοι, για παράδειγμα η γυναίκα δεν μπορεί να παράγει ωάρια (βλ. Σε ποιον απευθύνεται η δωρεά ωαρίων) και ο άντρας είναι αζωοσπερμικός (βλ. Σε ποιον απευθύνεται η ετερόλογη σπερματέγχυση).

• Γυναίκες με επαναλαμβανόμενες αποτυχημένες προσπάθειες εξωσωματικής λόγω ανεπαρκούς απόκρισης των ωοθηκών στα φάρμακα, αποτυχία να συλλεχθούν ωάρια στις ωοληψίες ή κακή ποιότητα ωαρίων, εφόσον και ο άντρας είναι υπογόνιμος.

• Γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας των οποίων οι ωοθήκες υπολειτουργούν θεωρούνται καλές υποψήφιοι για θεραπεία με δωρεά εμβρύων εφόσον και ο άντρας είναι υπογόνιμος.

Σε ποιόν απευθύνεται η δωρεά ωαρίων;

Οι περιπτώσεις στις οποίες εφαρμόζεται η δωρεά ωαρίων περιλαμβάνουν:

• Γυναίκες οι οποίες έχουν μήτρα αλλά οι ωοθήκες τους δεν παράγουν ωάρια λόγω πρόωρης εμμηνόπαυσης (ποσοστό 1-2% των γυναικών κάτω των 40 ετών). Επίσης γυναίκες στις οποίες έχουν αφαιρεθεί οι ωοθήκες τους λόγω θεραπείας από καρκίνο, ενδοπεριτοναϊκής μόλυνσης ή ενδομητρίωσης. Γυναίκες των οποίων οι ωοθήκες έχουν καταστραφεί λόγω χημειοθεραπείας ή ακτινοθεραπείας για τον καρκίνο, αλλά και γυναίκες που έχουν γεννηθεί δίχως λειτουργικές ωοθήκες (σύνδρομο Turner). Επιπλέον γυναίκες των οποίων οι ωοθήκες δεν αντιδρούν επαρκώς στην ορμονική διέγερση για την παραγωγή ωαρίων.

• Γυναίκες με επαναλαμβανόμενες αποτυχημένες προσπάθειες εξωσωματικής λόγω ανεπαρκούς απόκρισης των ωοθηκών στα φάρμακα, αποτυχία να συλλεχθούν ωάρια στις ωοληψίες ή κακή ποιότητα ωαρίων.

• Γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας των οποίων οι ωοθήκες υπολειτουργούν.

• Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία η δότρια είναι ανώνυμη, ενώ δεν πρέπει να έχει συμπληρώσει το 35ο έτος της ηλικίας της. Επιπλέον υπόκειται σε όλους τους κλινικούς και εργαστηριακούς ελέγχους σε ότι αφορά την καταλληλότητα της για δωρεά.

Σε ποιόν απευθύνεται η ετερόλογη σπερματέγχυση;

Οι περιπτώσεις στις οποίες εφαρμόζεται η ετερόλογη σπερματέγχυση περιλαμβάνουν τα εξής:

• Όταν ο άντρας είναι αζωοσπερμικός, λόγω χημειοθεραπείας ή ακτινοθεραπείας για καρκίνο, ή εξαιτίας χρωμοσωμικών ή συγγενών ανωμαλιών (Σύνδρομο Klinefelter’s, Sertoli cell-only syndrome, σύνδρομο Kallmann), είτε λόγω υπογοναδισμού.

• Για άγαμες γυναίκες οι οποίες δεν διαθέτουν σύντροφο για την απόκτηση παιδιού.

Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία ο δότης σπέρματος είναι ανώνυμος ενώ δεν πρέπει να έχει συμπληρώσει το 40ο έτος της ηλικίας του. Επιπλέον υπόκειται σε όλους τους κλινικούς και εργαστηριακούς ελέγχους σε ότι αφορά την καταλληλότητα του για δωρεά. Τέλος, απαγορεύεται η χρήση νωπού σπέρματος καθώς και η χρήση περισσοτέρων του ενός δοτών στον ίδιο θεραπευτικό κύκλο.